Η διαχείριση του θυμού για να μην έχει καταστρεπτικές συνέπειες για τον άνθρωπο

* Γράφει ο αρχιμανδρίτης Στέφανος Καραμούζης

Κανένας άνθρωπος δεν περνάει την ζωή του χωρίς να τον έχει κυριέψει ο θυμός. Επειδή σε μερικές περιπτώσεις το ξέσπασμα του θυμού συνοδεύεται από καταστροφικές (έως και αυτοκαταστροφικές) πράξεις, υπάρχει η αντίληψη ότι το ίδιο το συναίσθημα είναι καταστρεπτικό.

Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχουν «καλά» ή «κακά» συναισθήματα. Αυτό που έχει σημασία είναι ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα. Δεν είναι ο θυμός που καταστρέφει, αλλά η πράξη που προέρχεται από αυτόν.

Η συναισθηματική επιρροή του θυμού

Τα συναισθήματα δεν είναι αποκομμένα μεταξύ τους. Υπάρχει μία συνεξάρτηση, όπως συμβαίνει με οποιοδήποτε όργανο στο σώμα μας. Μέσα στο σώμα, κάθε όργανο εξετάζεται σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα. Αν για παράδειγμα, δεν λειτουργεί καλά το συκώτι, είναι πολύ πιθανό να παρουσιαστούν και προβλήματα στην καρδιά. Με τον ίδιο τρόπο, αν καταπιέζουμε ένα συναίσθημα, αυτομάτως καταστέλλουμε και όλα τα υπόλοιπα, είτε αυτά  είναι θετικά, είτε αρνητικά.

Όταν κάποιος καταπιέζει  τον θυμό του,  δυσκολεύεται να νιώσει εξίσου την αγάπη, την ευχαρίστηση, καθώς και άλλα συναισθήματα ταυτόχρονα.  Δεν μπορεί να αντλήσει ικανοποίηση από την ανθρώπινη επαφή, ούτε βρίσκει τόσο ενδιαφέρουσες τις δραστηριότητές του. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να καταπιέσει κάποιος τον θυμό του και το τίμημα που πληρώνει είναι και η καταπίεση συναισθημάτων που θέλει να βιώσει.

Ο καταπιεσμένος θυμός λειτουργεί σαν ένα φίλτρο που παρεμβάλλεται μεταξύ του εαυτού μας και του έξω κόσμου. Οτιδήποτε εισέρχεται ή εξέρχεται από τον συναισθηματικό μας κόσμο περνά από αυτό το φίλτρο.

Δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να εκφραστεί αυθεντικά, γιατί φοβόμαστε ότι θα εκτεθούμε και ότι οι άλλοι θα μας εκμεταλλευτούν. Ανταποκρινόμαστε στις καταστάσεις και τους ανθρώπους με επιφύλαξη και αμυντική στάση. Δημιουργείται ένα τείχος αδιαφορίας και παθητικότητας.

Ορισμένες φορές οι άνθρωποι συγκρατούν με πολύ επιμονή τον θυμό τους και δημιουργούν ένα βυτίο, όπου εκεί μπορούν να τον αποθηκεύουν. Το βυτίο όμως κάθε τόσο γεμίζει και προκειμένου να αδειάσει ξεσπάει με εκρήξεις για μικροπράγματα. Το φίλτρο του θυμού κάνει μία συμπεριφορά να φαίνεται παράλογη. Για αυτόν το λόγο, καλό είναι ο θυμός να επεξεργάζεται και να αποβάλλεται σε συνεχή βάση.

Όταν κουκουλώνω το συναίσθημά μου;

Όταν ο θυμός θάβεται, η ανάγκη να εξωτερικευτεί εκφράζεται με πολλούς τρόπους. Ορισμένες φορές ο θυμός μεταμορφώνεται σε κάποιο άλλο συναίσθημα. Μπορεί να εμφανιστεί με την μορφή φόβου, ενοχής, πικρίας, ακόμα και κατάθλιψης. Αν για παράδειγμα, έχω διδαχθεί από το περιβάλλον μου ότι ο θυμός δημιουργεί καβγάδες, αξιωματικά δέχομαι ότι θα πρέπει να τον εξοστρακίσω. Έτσι, ενδέχεται να εκφράσω τον θυμό μου ενοχοποιώντας τους άλλους, ή ακόμα και κατηγορώντας τον εαυτό μου. Ο σπόρος της ενοχής ήδη έχει αρχίσει να καλλιεργείται μέσα μου.

Ο θυμός μπορεί να βρει διέξοδο είτε στην αυτοτιμωρία, είτε στην κακοποίηση των άλλων. Η αυτοτιμωρία εκδηλώνεται όταν κάνω στον εαυτό μου αυτό που θα ήθελα να κάνω σε κάποιον άλλον.

Ο άνθρωπος που είναι θυμωμένος δεν βλάπτει μόνο τον εαυτό του, αλλά και όποιον τύχει να βρίσκεται κοντά στην ζώνη εκτόνωσης του θυμού του.

Υπάρχει άρρηκτη σχέση ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο νιώθουμε ή δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει, και στον τρόπο με τον οποίο νιώθουμε σωματικά.

Ο θυμός και ο πόνος που προσπερνώνται, μπορούν να εκδηλωθούν ως «σωματική στενοχώρια» με την μορφή πόνου ή ως «σωματικός θυμός», με την μορφή ποικίλων μολύνσεων και ασθενειών.

Έπειτα από ένα διάστημα επίμονης καταπίεσης του θυμού το άτομο έχει πείσει τους γύρω του αλλά και τον εαυτό του ότι δεν νιώθει θυμό. Μπορεί όμως να βιώσει τον πόνο που αναδύεται από μέσα του. Τότε μπορεί να εκστομίσει: ?Εγώ δεν θυμώνω. Νιώθω όμως έναν πόνο στην χολή μου;

Στρατηγικές διαχείρισης του θυμού

Παρατηρώ. Αναγνωρίζω πότε αρχίζω να θυμώνω και αναζητώ τα σημάδια. Ο θυμός έχει συγκεκριμένα σωματικές εκδηλώσεις: το πρόσωπο συνοφρυώνεται, τα χείλη σφίγγονται, διαφαίνεται μία ένταση στα σαγόνια και τα δόντια, τεντώνονται οι μύες, η ανάσα γίνεται κοφτή, αλλάζει το χρώμα του δέρματος και γίνεται χλωμό ή κατακόκκινο, το βλέμμα γίνεται άγριο.

Καμιά φορά τεντώνεται ολόκληρο το σώμα. Αλλάζει ο τρόπος που κινούμαι, στεκόμαι, οι χειρονομίες βγάζουν μία ένταση, η φωνή αποκτά μία άλλη χροιά. Όταν καταλαβαίνω ότι είμαι σε αυτήν την κατάσταση καθυστερώ να προχωρήσω σε λόγια ή πράξεις, ενώ είμαι εν βρασμώ ψυχής.

Αναλογίζομαι. Στην ουσία παίρνω τον χρόνο μου και σκέφτομαι ποιες θα είναι οι συνέπειες αν χάσω τον έλεγχο. Πώς θα είναι οι σχέση με τους γύρω μου αν αντί να χρησιμοποιήσω το μυαλό μου, χρησιμοποιήσω την γλώσσα μου ή και τα χέρια μου; Δίνω σημασία στην σημαντικότητα της σχέσης.

Αναρωτιέμαι. Τι είναι αυτό που με έχει κάνει να θυμώσω; Φταίει κάποια κατάσταση, κάποιο περιστατικό ή κάποιο πρόσωπο ή ο θυμός μου στηρίζεται σε μία αφορμή;

Συχνά θυμώνω με ανθρώπους που τυχαίνει να βρίσκονται μπροστά μου σε ακατάλληλο χώρο την ακατάλληλη χρονική στιγμή. Μερικές φορές είναι πιο ασφαλές να ξεσπάσω στον σύντροφό μου, αντί να θυμώσω στον εργοδότη μου για κάποια άδικη απόφαση.

Κάνω ένα διάλειμμα. Δίνω χώρο στον εαυτό μου. Μπορώ να πάρω βαθιές αναπνοές, να στρέψω την προσοχή μου σε μία δραστηριότητα που με ευχαριστεί. Ασχολούμαι με κάποια σωματική άσκηση. Προσπαθώ να αντιμετωπίσω την κατάσταση με χιούμορ.

Διαπραγματεύομαι. Παίρνω την ευθύνη του του συναισθήματός μου. Αυτό σημαίνει ότι μπορώ να παραδεχτώ και λάθη που έχω κάνει, μοιράζομαι με τον άλλον άνθρωπο τις προθέσεις μου και ξεκαθαρίζω στο εδώ και τώρα τις προσδοκίες μου. Επιλέγω να μιλήσω με το σεβασμό που θέλω να μου μιλάει και ο ίδιος.